EN
— Milyon-milyong kaso ng dementia ang posibleng maiwasan o ma-delay kung mababawasan ang iba't ibang risk factors tulad ng paninigarilyo o polusyon sa hangin, ayon sa isang malaking bagong pag-aaral. Gayunpaman, binigyang-diin ng mga eksperto na may hangganan ang mga hakbang na ito.
Ang nakakapanghinang kondisyon, na unti-unting nagnanakaw ng alaala, cognitive abilities, wika, at kalayaan ng isang tao, ay kasalukuyang nakakaapekto sa mahigit 55 milyong tao sa buong mundo.
Dementia ay sanhi ng iba't ibang sakit, at ang pinaka-karaniwang sanhi ay Alzheimer's.
Isang malaking pagsusuri ng mga available na ebidensya na inilathala sa The Lancet journal ang nagsabing mataas ang "potential for prevention" sa laban kontra dementia. Sinundan nito ang isang ulat noong 2020 na binigyang-diin din ang kahalagahan ng prevention.
Noong panahong iyon, tinatayang 40 porsyento ng mga kaso ng dementia ay konektado sa 12 risk factors. Kasama dito ang mababang antas ng edukasyon, problema sa pandinig, mataas na presyon ng dugo, paninigarilyo, obesity, depression, kawalan ng pisikal na aktibidad, diabetes, sobrang pag-inom, traumatic brain injury, polusyon sa hangin, at social isolation.
Ang pinakabagong update ay nagdagdag ng dalawang risk factors: pagkawala ng paningin at mataas na cholesterol. "Halos kalahati ng dementias ay maaaring maiwasan sa teorya kung mawawala ang 14 na risk factors na ito," ayon sa pag-aaral.
EU tumanggi sa bagong gamot
Dekada ng research at bilyon-bilyong dolyar ang hindi pa rin nagbunga ng lunas o epektibong gamot para sa dementia. Pero mula noong nakaraang taon, dalawang Alzheimer's treatments ang naaprubahan sa United States: ang lecanemab ng Biogen at donanemab ng Eli Lilly.
Ang mga ito ay gumagana sa pamamagitan ng pagtarget sa build-up ng dalawang proteins — tau at amyloid beta — na itinuturing na isa sa mga pangunahing paraan kung paano umuunlad ang sakit.
Gayunpaman, ang mga benepisyo ng mga gamot ay nananatiling minimal, may malubhang side effects, at madalas na napakamahal. Sa kabaligtaran, ang European Union's medicine watchdog ay tumangging aprubahan ang lecanemab kamakailan, at patuloy pa rin ang pagsuri sa donanemab.
Ang ilang mga mananaliksik ay umaasa na ang katotohanang gumagana ang mga bagong gamot ay magbubukas ng daan para sa mas epektibong treatments sa hinaharap. Ang iba naman ay mas gusto ang mag-focus sa mga paraan para maiwasan ang dementia mula pa lang sa simula.
Ayon kay Masud Husain, isang neurologist sa University of Oxford, ang pag-focus sa risk factors ay "mas cost-effective kaysa sa pag-develop ng high-tech treatments na hanggang ngayon ay dismayado sa epekto sa mga taong may established dementia."
Gaano pa kalayo ang magagawa natin?'
Ang pag-aaral ng The Lancet ay tinanggap ng mga eksperto sa field, na ang kahalagahan ng prevention ay hindi mapag-aalinlanganan. Gayunpaman, sinabi ng ilan na ang ideya na halos kalahati ng lahat ng kaso ng dementia ay maiiwasan ay dapat tingnan sa tamang perspektibo.
Hindi pa napatunayan na ang risk factors ay direktang sanhi ng dementia, ayon sa mga may-akda ng pag-aaral. Halimbawa, posibleng ang dementia ang nagiging sanhi ng depression, at hindi ang kabaligtaran.
Mahirap din na paghiwalayin ang mga risk factors mula sa isa't isa, kahit na sinubukan ng mga mananaliksik. Ang ilan ay maaaring intrinsically linked, tulad ng depression at isolation, o paninigarilyo at mataas na presyon ng dugo.
Higit sa lahat, marami sa mga risk factors ay societal scourges na matagal nang napatunayang halos imposibleng ganap na matugunan. Iba't ibang rekomendasyon ang inilatag ng pag-aaral mula sa personal — tulad ng pagsusuot ng helmet habang nagbibisikleta — hanggang sa governmental, tulad ng pagpapabuti ng access sa edukasyon.
"Hindi malinaw kung maaari nating ganap na alisin ang alinman sa mga risk factors na ito," ayon kay Charles Marshall, isang neurologist sa Queen Mary University of London. "Mayroon na tayong public health programs para mabawasan ang paninigarilyo at hypertension (high blood pressure), kaya gaano pa kalayo ang magagawa natin?"
Sinabi ni Tara Spires-Jones, isang neuroscientist sa University of Edinburgh, na mahalagang "huwag nating sisihin ang mga taong may dementia para sa kanilang brain disease."
Dahil "malinaw na ang malaking bahagi ng dementias ay hindi maiwasan dahil sa genes at mga bagay na wala sa kontrol ng tao, tulad ng mga oportunidad para sa edukasyon noong bata pa," dagdag niya.
READ: Iwas-Acid Tips Para sa Malusog na Katawan