EN
Sa Pilipinas at buong mundo, maraming pamilya at kanilang mga mahal sa buhay ang naaapektohan ng dementia. Subalit, marami pa ring maling kaisipan tungkol dito, kaya't maituturing itong isang hindi maunawaang at mababa ang diagnosis na kondisyon. Noong Setyembre, sa paggunita ng World Alzheimer’s Awareness Month, naglabas ang Metro Pacific Health ng bagong episode ng kanilang "Decode" health docu-series. Binigyang-diin nito ang mga kwentong personal nina Estela Dela Cruz, isang matandang may dementia, at ang kanyang masugid na anak na si Suzette Abaya.
Sa pamamagitan ng isang ekspertong medikal, itinanghal din ng episode ang ilang maling kaisipan ukol sa kondisyon. Narito ang ilan sa mga ito:
Ang Kakalimutan ay Bahagi Lamang ng Pagtanda
Ito ay isang karaniwang kaisipan na itapon ang dementia bilang natural na bahagi ng proseso ng pagtanda. Marami ang naniniwala na ang paminsang kakalimutan, tulad ng pagkakamali sa isang appointment o pagkakabasag ng susi, ay bunga lamang ng paglalahad ng panahon. Ngunit, ayon kay Dra. Michelle Anlacan, isang kilalang Adult Neurologist at Dementia Specialist sa Cardinal Santos Medical Center, mahalaga ang mas malalim na pang-unawa. Binibigyang-diin niya na bagamat normal ang pagkakaroon ng ilang pagbaba ng memory sa pagtanda, mahalaga ang pagkakakilanlan kung ito ay nagiging araw-araw na at nakakasagabal na sa pang-araw-araw na pamumuhay. Ito ay maaaring maging senyales ng mas malubhang isyu, tulad ng dementia.
'Ulyanin' ay Normal
Sa kulturang Pilipino, ang terminong "ulyanin" ay karaniwang ginagamit para ilarawan ang mga isyu sa memorya sa mga matatanda. Subalit, ang "ulyanin" ay simpleng pagsasanaysay at nakakadaya. Ang dementia ay isang masalimuot na kondisyon na umaabot sa mas malalim na problema maliban sa memorya lamang. Mahalaga ang pag-alam na ang mga taong may dementia ay madalas na nahaharap sa iba't ibang mga sintomas sa asal at sikolohiya.
Ang Dementia ay Tungkol Lamang sa Pagkawala ng Memorya
Ang dementia ay isang pangkalahatang termino na sumasaklaw sa iba't ibang mga sakit kung saan karaniwan nang nagiging sentro ang mga isyu sa memorya. Ngunit, ayon kay Anlacan, kailangan nating palawakin ang ating pang-unawa sa dementia mula sa pagiging konektado lamang sa pagkawala ng memorya. Bukod sa mga problema sa memorya, maaaring harapin ng mga taong may dementia ang iba't ibang mga sintomas sa asal at sikolohiya, tulad ng pag-aalala, depresyon, hallusinasyon, at pagkawala ng oryentasyon, na malaki ang epekto sa kanilang pangkalahatang kalagayan.
Ang Dementia ay Inevitable
Mahalaga na kilalanin na bagamat may papel ang genetika sa panganib ng pagkakaroon ng dementia, ito ay hindi nangangahulugang tiyak na mangyayari. Ang pagkakaroon ng kasamahan sa pamilya na may dementia ay hindi nangangahulugang susundan ito ng bawat miyembro ng pamilya. Bagamat nakakatulong ang genetika sa panganib, hindi ito nagsasaad ng kapalaran. Maraming aspeto ang nakakaapekto sa pag-unlad ng dementia, at marami sa kanila ay maaaring baguhin.
Binanggit ni Anlacan na ang pag-aalaga sa ibang mga kondisyon tulad ng hypertension at diabetes, pag-limita sa pag-inom ng alak, at pagsusuri sa pagkawala ng pandinig sa gitna ng buhay ay maaaring makatulong sa pagbawas ng panganib ng pagkakaroon ng dementia.
Ang Dementia ay isang Pangitain.
Isa sa pinakamaling kaisipan tungkol sa dementia ay ang paniniwalang ito ay nangangahulugang wakas na ng isang makabuluhang buhay. Ngunit, hindi ito totoo, at mahalaga na maunawaan na sa tamang pamamaraan, ang mga taong may dementia ay maaaring magpatuloy sa pag-iral ng makabuluhang buhay. Ang tamang diagnosis, maagang interbensyon, at matibay na suporta ng pamilya ay maaaring magdulot ng malaking pagbabago sa landasin ng dementia.
Inaalok ng Alzheimer's Disease Association of the Philippines ang libreng pagsasanay at workshop para sa mga pamilyang nag-aalaga ng mga taong may dementia, upang siguruhing hindi sila nag-iisa sa kanilang paglalakbay sa pangangalaga. Nag-aalok din ang Cardinal Santos Medical Center ng memory screening at indibidwal na plano ng paggamot, kabilang ang panggagamot sa gamot, edukasyon para sa mga pamilya, at rehabilitasyong kognitibo, lahat ay naglalayong mapabuti ang buhay ng mga taong may dementia.
Ang paglalakbay ni Suzette Abaya bilang pangunahing tagapag-alaga sa kanyang ina, si Estela Dela Cruz, ay nagpapakita ng kahalagahan ng pang-unawa sa dementia. Binibigyan diin nila na ang pag-gugol ng oras sa mga mahal sa buhay at ang pagsasagawa ng mga aktibidad tulad ng pakikipag-ugnayan, ehersisyo, at stimulasyong kognitibo ay maaaring magdulot ng malaking pagbabago sa kalidad ng buhay para sa mga may dementia.
Inilunsad noong 2023, ang "Decode" docu-series ng Metro Pacific Health ay nagtutok sa edukasyon sa kalusugan, paglalantad ng mga maling kaisipan, at pagbibigay kapangyarihan sa mga manonood sa tulong ng mga ekspertong insights. Ayon kay Domingo Lacambra, digital marketing manager ng Metro Pacific Health, layon ng "Decode" na itaguyod ang kakayahang makabuti sa kalusugan ng pasyente, nagbibigay ng maikling impormasyong medikal para sa mabisang pagdedesisyon, mas mahusay na pamamahala ng mga kondisyon, at pag-angkop ng mas malusog na pamumuhay. Layunin nito ang makatulong sa mas maalam, may kakayahang magdesisyon, at may kamalayan sa kalusugan na lipunan, na may positibong epekto sa kalagayan ng bawat isa.
"Nakatuon sa pangakalahatan ng pagpapabuti ng health literacy, ipinapaabot ng 'Decode' ang personal na halik at pasyenteng-sentrikong alaga mula sa mga dedicadong doktor at nars. Sa pamamagitan ng mga kuwentong pasyente, iniinspire ng 'Decode' ang mga manonood na maunawaan ang kahalagahan ng paghahanap ng tulong medikal para sa pinabuting kalusugan," binigyang diin ni Lacambra.