EN
Sa pagtatapos ng banta ng pandemyang COVID-19 at pagbabalik ng kaunting kahulugan ng normalidad, lalong tumitindi ang pangangailangan para sa pangangalaga ng kalusugan at pagiging maingat. Ngunit hindi lahat ng epidemya ay maaring madama nang buo; may mga nagtagal na hindi napapansin.
Ang Non-Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD) o mas kilala bilang "Fatty Liver Disease" ay lumutang bilang isang mahalagang alalahanin sa kalusugan. Bilang pinakakaraniwang sakit sa atay sa buong mundo, ito ay nakakaapekto sa tinatayang 38% ng populasyon ng mundo at patuloy na dumarami. Sa Pilipinas, may 10-20% ng populasyon ang may NAFLD, at 18 milyon pa na itinuturing na sobra sa timbang ay nanganganib na magkaruon ng sakit.
"Ang NAFLD ay isang mahalagang sakit ngayon at sa hinaharap. Ito ay isang sakit na maaaring maging hamon sa buong mundo," sabi ni Dr. Jose Sollano, Hepatologo at Propesor ng Medisina sa University of Santo Tomas (UST).
Dahil sa NAFLD na itinuturing na isa sa pinakakaraniwang sakit sa atay sa Pilipinas ayon sa Global State of Liver Health Report na inilabas ng Global Liver Institute, at itinuturing itong isang "silent epidemic," patuloy itong kumakalat sa populasyon nang hindi napapansin, na nagdudulot ng komplikasyon at maging kamatayan sa mga hindi inaasahang pasyente.
"Sa dilim ng isang tahimik na panganib, kami ay nababahala sa nakakabahalang panganib ng NAFLD sa mga Pilipino, isang panganib na kinakaharap na may kawalang-kasalukuyang kamalayan. Kailangan nating bigyan ng sapat na kaalaman ang bawat Pilipino at lalong-lalo na, ang mga taong may Type 2 Diabetes, Obesidad, at/o mga kondisyon sa Cardiovascular tungkol sa NAFLD at sa pagpapalaganap ng kultura ng aktibong pangangalaga sa kalusugan," sabi ni Dr. Yvonne Ferrer, Sanofi Consumer Healthcare ASEA Medical Head.
Ano ang NAFLD?
Ang NAFLD ay isang kondisyon sa kalusugan na isinaalang-alang ang pag-accumulate ng sobrang taba sa atay, kadalasang makikita sa mga taong sobra sa timbang o obese. Kapag hindi ito agad natuklasan o hindi maayos na naaayos, ang NAFLD ay maaaring magdulot hindi lamang ng mga sakit sa atay kundi maging ng mga sakit sa puso.
Ang kondisyon na ito ay umiiral sa isang spectrum, mula sa simpleng fatty liver (steatosis) hanggang sa Non-Alcoholic Steatohepatitis (NASH)—isang mas mabigat na anyo na nagdudulot ng pamamaga at potensiyal na pinsala sa atay. Sa mga advanced na kaso, ang NAFLD ay maaaring magdulot ng fibrosis, cirrhosis, at maging liver failure o cancer.
Ang genetics, lifestyle, environment, at microbiota ay may papel sa NAFLD. Samantalang maaaring maging obbvious na factor ang sobra-sa-timbang sa pag-unlad ng NAFLD, maaari rin itong magdulot ang ibang factors tulad ng Diabetes at Metabolic Syndrome. Mayroon ding isang subset ng mga pasyenteng may NAFLD na tinatawag na "lean NAFLD" na hindi sobra-sa-timbang ngunit nagkakaroon ng sakit.
Sa Pilipinas, ang NAFLD ay umangkin ng pansin dahil sa pagtaas nito, na sumusunod sa global trend. Sa katunayan, 11.9% ng mga Filipino na may NAFLD ay itinuturing na may "lean NAFLD," na ginagawang kakaiba ito sa mga populasyon sa Asia.
"Ang 40-48% ng populasyon sa Asia Pacific region ay may lean NAFLD, na ibig sabihin, hindi sila diabetic o obese, ngunit mayroon silang Metabolic Syndrome. Ang ganitong uri ng NAFLD ay may mas mataas na morbidity at mortality," sabi ni Dr. Diana Payawal, Immediate Past President ng Philippine College of Physicians at Scientific Advisor sa Global State of Liver Health 2022.
Mula sa mga datos ng National Institutes of Health, malinaw na ang paglipat ng bansa sa mas sedentaryong pamumuhay, hindi malusog na gawi sa pagkain, at ang pagtaas ng bilang ng mga taong obese at may Diabetes ay nagcontribue sa tumataas na insidente ng NAFLD.
Laban sa NAFLD
Ang NAFLD ay isang mahirap na sakit na kontrolin, kapwa sa aspeto ng perebento at pangangasiwa. Bagamat may mga gamot na inirerekomenda para sa paggamot ng NAFLD, gaya ng Semaglutide na inire-rekomenda para sa pagbawas ng timbang at pamamahala ng NAFLD, hindi pa lubos na napatutunayan kung epektibo ito.
"Kahit ang mga gamot tulad ng Semaglutide, na inirerekomenda para sa pagtulong sa pagbawas ng timbang at sa kalaunang pamamahala ng NAFLD, ay hindi angkop na gamot dahil hindi ito maaaring maabot ng karamihan at ang paggamit nito sa labas ng pamamahala ng diabetes o obesidad ay kinukwestiyon na," sabi ni Dr. Aurora Macaballug, Endocrinologist at Vice President ng Philippine College of Endocrinology, Diabetes, at Metabolism.
Dahil sa mga hamon ng pagkontrol ng sakit, itinuturing ng mga eksperto na isa sa mga pinakamahusay na paraan upang harapin at pigilan ang tahimik na epidemyang ito ay sa pamamagitan ng tamang pangangalaga sa sarili, kung saan gumagawa ng mga conscious na pagpili ang bawat isa sa kanilang diyeta at pangkalahatang pamumuhay.
Ayon kay Dr. Payawal, hindi sapat ang pagtama lamang sa isang sintoma ng NAFLD, "Dahil ito ay isang mitochondrial at multi-factorial na sakit, kailangan nating tamaan ang iba't-ibang aspeto ng sakit upang kontrolin ito."
Ang maagang pagtuklas ng sakit upang maiwasan ang hindi maayos na pinsala ay mahalaga para sa tamang pangangalaga sa sarili, at ang ultrasound, partikular ang Fibro scan, ay isa sa mga pinakamahusay na non-invasive na paraan para ma-diagnose ang fatty liver.
Kailangan din ng mga indibidwal na sumailalim sa mga kinakailangang pagsusuri (bilang ng enzymes, ultrasound, Fibro scan) at sundin ang mas malusog na diyeta para mawalan ng timbang at bawasan ang pag-inom ng alak.
Bukod sa pag-adopt ng masusustansiyang diyeta at kinakailangang pagsusuri, itinatampok ni Dr. Limuel Abrogena, Pamilya Physician at Miyembro ng National Board of Trustees ng Philippine Academy of Family Physicians (PAFP), ang halaga ng suporta ng pamilya sa pag-iwas ng NAFLD, "Halimbawa, kapag kinakailangan ng isang pasyente na magkaruon ng diet, ini-encourage namin ang ibang miyembro ng pamilya na sumama, upang hindi maramdaman ng pasyente na iniwan siya."
"Ang pag-unawa sa sakit ay isa lang, ngunit ang mga hakbang sa pag-iingat ay may susi sa pagpigil ng pagdami ng sakit at sa epekto nito sa kalusugan ng publiko. Sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng kultura ng pangangalaga sa sarili at paggawa ng mga conscious na pagpili, maaari nating kontrolin ang kalusugan ng ating atay at makatulong sa mas malusog na kinabukasan para sa bansa," paglalabas ni Dr. Ferrer.